
Az.shafaqna.com böyük şiə alimi Axund Xorasani tərəfindən İran şahına göndərilən on tövsiyənin tərcüməsini oxucularına təqdim edir.
Bu tövsiyələr Misirdə fars dilində nəşr olunan “Hikmət” jurnalında əvvəllər dərc edilmişdir.
Axund Xorasani, Molla Məhəmməd Kazım adlı bir fiqhçi, şiə məzhəbinin təqlid mərcəsi və konstitusiya hərəkatı dövründə dini-siyasi lider olmuşdur. Mirzə Məhəmməd Həsən Şirazinin İngiltərə istehsalı olan tütünə qarşı fətvası ilə başlayan “Tütün Üsyanı” necə məşhur olubsa, Axund Xorasaninin adı da şiə tarixində ilk siyasi dəyişiklik – parlament sisteminin yaradılması ilə bağlıdır. Bu sistem İslam ölkələrində idarəçiliyi müsəlman xalqının iradəsinə əsaslanaraq həyata keçirməyi hədəfləmişdi. Bu mühüm hadisə 20-ci əsrin əvvəllərində İranda baş vermişdir.
Axund Xorasani mərhum Mirzə Seyid Məhəmməd Həsən Şirazinin 1312-ci il hicri/qəməri (1895-ci il miladi) tarixində vəfatından sonra Nəcəf elmi hövzəsinin rəhbəri olmuşdur. Onun dərs məclislərində 1200-dən çox tələbə iştirak edirdi, onlardan bəziləri müctəhid, bəziləri isə ictihad səviyyəsinə çatmaq üzrə olanlar idi.
“Misirdə çıxan farsdilli “Hikmət” qəzetində Axund Xorasani (Höccətül-İslam Şeyx Məhəmməd Kazım Xorasani) tərəfindən İran şahına (Müzəffərəddin şah Nasirəddin şah oğlu Qovanlı-Qacar) göndərilən on tövsiyə nəşr edilmişdir. Bu tövsiyələr Axund tərəfindən xüsusi bir elçi, görkəmli alim Seyid Möhsün vasitəsilə şahın diqqətinə çatdırılmışdı. Şah, bu tövsiyələrin şəxsi otağında saxlanılmasını və daim göz önündə olmasını əmr etmişdir.”
1. Şəriətə və İslamın əsaslarına bağlılıq
Həyatınızı və malınızı şəriətin qorunmasına və İslamın əsaslarının möhkəmləndirilməsinə sərf edin. Etibarlı dini müəllim seçərək şəriət elmlərini öyrənin. Əgər Allahın əmrlərini yerinə yetirsəniz, hökmdarlığınız uzunömürlü və davamlı olacaqdır.
2. Fasiq və fasid insanlardan uzaq durun
Pis əqidəli, dünyaya bağlı müəllimlərdən çəkinin. Belə insanlarla ünsiyyət mənfi xarakterlərin yaranmasına səbəb olur, necə ki, maqnitin dəmiri çəkməsi kimi.
3. Vətənə xidmət və milli məhsullardan istifadə
Vətənin rifahı və dövlət işlərinin təşkilinə çalışın. Xalqı düzgün tərbiyə edin, sənətkarlığı təşviq edin, milli istehsalı dəstəkləyin və geyiminizi milli məhsullardan seçin. Əgər siz bunu etsəniz, dövlət adamları və xalq da sizə tabe olacaq. Bu yolla xarici məhsullardan asılılıq aradan qalxacaq.
4. Elm və sənətlərin inkişafına töhfə verin
Elm və müasir sənətlərin yayılmasına çalışın. Bu, millətlərin inkişafının açarıdır. İranlılar istedadlı və bacarıqlı bir millət olmuşdur. Hazırkı geriləmənin səbəbi əvvəlki nəsillərin bu məsələlərə laqeyd yanaşmasıdır.
5. Xarici müdaxilələrə qarşı diqqətli olun
Xarici qüvvələrin müdaxilələrindən ehtiyat edin. Onların təxribatlarına imkan verməyin. Dövlətin borclarının səbəbi də onların müdaxilələridir. Dövləti idarə etmək üçün səriştəli şəxsləri seçin.
6. Həqiqi ədalət və bərabərliyi təmin edin
Hökmdar və ən zəif təbəqə hüquq baxımından bərabər olmalıdır. Şəriət qanunları hamıya, istisnasız, tətbiq olunmalıdır. Əgər hökmdar bu prinsipi tətbiq edərsə, ədalət möhkəm bir təməl üzərində qurular və hökumət güclü olar.
7. Xalqa sevgi və mərhəmət göstərin
Xalqınıza sevgi və mərhəmət göstərərək onların qəlblərini qazanmağa çalışın. Bu, xalqın sədaqətini artıracaq və hökmdarın nüfuzunu möhkəmləndirəcəkdir.
8. Keçmiş hökmdarların tarixindən ibrət alın
Dünyanın məşhur hökmdarlarının tarixini oxuyun və onların xalqlarını necə inkişaf etdirdiklərini öyrənin. Belə hökmdarlar həm dini, həm də dünyəvi elmləri yayaraq, xalqlarının müstəqilliyini təmin etmiş və tarixdə iz qoymuşlar.
9. Şəxsi həvəs və zövqlərdən uzaq durun
İran tarixini öyrəndikdə görəcəksiniz ki, əyləncə və lüksə dalan hökmdarların dövründə dövlət zəifləmiş, xalq zülm görmüş və xaos yaranmışdır. Əksinə, çalışqan və idarəetməyə diqqət yetirən hökmdarlar qısa müddətdə böyük nailiyyətlər əldə etmişlər. Sizdən də gözləntilərimiz budur ki, özünüzü həvəs və zövqlərə qapılmaqdan qoruyasınız.
10. Elm və alimlərə hörmət edin
Alimlərə və fəqihlərə hörmət göstərin, çünki bu, cəmiyyətin rifahı üçün çox vacibdir. Əgər bu prinsiplərdən hər hansı birinə laqeyd yanaşılsa, bu, dövlətin zəifləməsinə və dağılmasına səbəb olar. Nəticədə, peşmanlıq faydasız olar.
Qeyd edək ki, Axund Xorasani xeyli sayda əsərin müəllifidir. Ən məşhur əsəri “Kifayə əl-Üsul” kitabıdır. Kitab hal-hazırda dini mədrəsələrdə Üsul sahəsində tədris olunan ən ali dərsliklərdən biridir.